အအေိုငျဒီအကျဈရောဂါနိဂုံး၏ နိဒါနျး
နှဈစဉျ ဒီဇငျဘာလတဈရကျနေ့သညျ ကမ်ဘာ့ခုခံအားကဆြငျးမှုကူးစကျရောဂါတိုကျဖကြျရေးနေ့ ဖွဈပါသညျ။ ထိုနေ့မှာ လူသားထုတဈရပျလုံးအနဖွေင့ျ ကမ်ဘာ့အနှံ့အပွားမှာ လူ့မြိုးနှယျတဈခုလုံးကို ခွိမျးခွောကျလကြျရှိသည့ျ AIDS ရောဂါကို အမှတျရကွစဖေို့ ရညျရှယျခကြျဖွင့ျ သတျမှတျခဲ့ခွငျးဖွဈပါ သညျ။ (၂၀၁၁) ခုနှဈ မှ (၂၀၁၅) ခုနှဈအထိ ကမ်ဘာ့ခုခံအားကဆြငျးမှု ကူးစကျရောဂါတိုကျဖကြျရေးနေ့ ၏ဆောငျပုဒျမှာ “Getting to zero : Zero new HIV infections. Zero discrimination, Zero AIDS related deaths” ဟူ၍ဖွဈပါသညျ။ သဘောက HIV ပိုးကူးစကျမှုကို သုညဖွဈသှားအောငျလုပျမညျ။ HIV ပိုးရှိသူမြားကို ခှဲခွားနှိမျခဆြကျဆံခွငျး သုညဖွဈသှားအောငျလုပျမညျ။ AIDS ရောဂါကွောင့ျ သေ ဆုံးရသူ သုညဖွဈသှားအောငျ လုပျကွမညျဟူသည့ျသဘော ဖွဈပါသညျ။
ကမ်ဘာ့ကုလသမဂ်ဂအဖှဲ့ကွီး၏ လကျအောကျခံ UNAIDS အဖှဲ့မှ ယနေ့ (၂၀၁၂) ကမ်ဘာ့ခုခံအား ကဆြငျးမှု ကူးစကျရောဂါတိုကျဖကြျရေးနေ့မှာ ပေးပို့သည့ျ မှတျတမျးမှာ (၂၀၁၁) ခုနှဈမှာ HIV ကူးစကျခံရသူ (၇)သိနျး လြော့နညျးသှားသညျဟု ဆိုသညျ။ အာဖရိကတိုကျမှာဆိုလြှငျ AIDS ရောဂါ ကွောင့ျသဆေုံးမှုနှုနျးမှာ လှနျခဲ့သည့ျ ခွောကျနှဈအတှငျး သုံးပုံတဈပုံကဆြငျးသှားခဲ့သညျ။ လှနျခဲ့သည့ျ နှဈနှဈအတှငျ ART ဆေးသောကျသုံးနိုငျသည့ျ လူနာအရအေတှကျမှာလညျး ၆၀% အထိ တိုးတကျ လာ ခဲ့သညျ။ ယနေ့ကမ်ဘာပေါျမှာ ART သောကျခှင့ျမရကွသည့ျ လူနာဦးရေ ခုနှဈသနျးခန့ျကနြျနသေေး သညျ။
(၂၀၁၁) ခုနှဈအတှငျး AIDS နှင့ျ ဆကျစပျရောဂါမြားကွောင့ျ သဆေုံးသူ (၁၇)သိနျးရှိ ခဲ့သညျ။ ကမ်ဘာ့တဝှမျး HIV ကူးစကျခံနရေသူ (၃၄) သနျးရှိသညျ။ ထိုအထဲမှ ၅၀%ခန့ျကသာ သူတို့ဆီမှာ ရောဂါရှိနမှေနျးသိကွသညျ (၂၀၁၁) တဈနှဈလုံးအတှငျး HIV ကူးစကျခံရသူ လူနာအသဈ (၂၅)သိနျး ရှိခဲ့သညျ။ ART ဆေးသောကျသုံးသင့ျပွီဖွဈသည့ျ လူနာအရအေတှကျက (၁၄.၈)သနျး၊ ထိုအထဲမှာမှ (၈)သနျးသညျသာ ART ဆေးရနသေညျ။
မနှဈက (၂၀၁၁) မှာ HIV ပိုးကူးစကျခံရသူ လူနာသဈ(၂၅)သိနျးမှသညျ သုညအထိ ဖွဈသှား အောငျ ဘယျလိုခကြွမလဲ။ AIDS ရောဂါကွောင့ျ သဆေုံးသူ (၁၇)သိနျးမှသညျ သုညအထိ ဖွဈသှား စရေနျ ဘယျလိုထိနျးခြုပျကွမလဲ။ AIDS တိုကျဖကြျရေးမှာ စိနျခေါျမှုတှေ အမြားကွီးရှိနပေါသေး သညျ။ ယနေ့ AIDS ရောဂါ၏ စိနျခေါျမှု၊ ရောဂါတိုကျဖကြျရေးဆိုငျရာ လှုပျရှားမှုမြားကို ဆှေးနှေးကွည့ျ ကွပါမညျ။
HIV ရောဂါပိုးကို (၁၉၈၀) ပွည့ျလှနျနှဈဦးပိုငျးမြားကတညျးကမှ စတငျလကြျ ရှာဖှတှေေ့ရှိခဲ့ ကွသညျ။ AIDS ရောဂါသညျ (၂၀) ရာစု၏ ဆိုးမှဖွေဈသညျ။ ပေါျပေါကျလာခဲ့သည့ျ သကျတမျးကာလ တိုသောျလညျး အခွားသော နှဈပေါငျးရာခြီ၊ ထောငျခြီသကျတမျးရှိသည့ျ ရောဂါကွီးမြားနညျးတူ လူသားမြိုးနှယျကို ခွိမျးခွောကျနသေည့ျ ကူးစကျရောဂါကွီးတဈခုဖွဈပါသညျ။ AIDS ရောဂါ၏ သကျတမျး နှဈသုံးဆယျကြောျကာလအတှငျး ရောဂါကို လုံးဝပြောကျကငျးအောငျ မကုသသေးနိုငျ သောျငွား ရောဂါကို ထိနျးခြုပျနိုငျသည့ျ ART ခေါျ HIV ဗိုငျးရပျဈ ထိနျးခြုပျဆေးမြားလညျး ပေါျပေါကျ နပွေီ။ ရောဂါမပြံ့ပှားစရေနျ ပညာပေးလမျးညှှနျမှုမြားဖွင့ျ HIV ကူးစကျမှုနှုနျးကို ကဆြငျးသှားစရေနျ ဆောငျရှကျနိုငျမှုမြားလညျး အတိုငျးအတာတဈခုအထိ ရှိနပေါပွီ။
လကျရှိကာလတှငျ HIV ရောဂါ ကာကှယျဆေးနှင့ျပတျသကျပွီး သုတသေန ပညာရှငျတှေ အသညျးအသနျကွိုးပမျးနကွေတာ ရှိပါသညျ။ HIV ကာကှယျဆေးဆိုရာမှာ ရောဂါကာကှယျထိုးဆေး (Vaccine) ဆိုသညျလညျးရှိသညျ။ သောကျဆေး၊ လိမျးဆေးဆိုတာမြိုးတှလေညျး စမျးသပျနကွေ သညျ။ HIV ရောဂါပိုး မကူးစကျစရေနျ ကာကှယျရာမှာ ကာကှယျဆေးမြားသာမကပါ HIV ပိုးရှိနသေူ မြားကို စောစီးစှာ ဗိုငျးရပျဈထိနျးခြုပျဆေး (ART) မြား သောကျသုံးစခွေငျးသညျလညျး ရောဂါပိုးရှငျ လူနာကိုသာမက ရောဂါပိုးမရှိသည့ျ လိငျဆကျဆံဖောျမြားကိုပါ ရောဂါကူးစကျမှုနှုနျးသညျပါ ၉၆% ခန့ျ ကဆြငျးသှားစနေိုငျကွောငျး သိရှိလာကွရသညျ။
(၂၀၁၁) ခုနှဈက အမရေိကနျနိုငျငံခွားရေးဝနျကွီး ဟီလာရီကလငျတနျက “AIDS ကငျးစငျသည့ျ မြိုးဆကျသဈ” ဟူသည့ျ စကားတဈခှနျးကို သူ့မိန့ျခှနျးတဈခုတှငျ ထည့ျပွောသှားခဲ့သညျ။ တခြို့ကလညျး ထိုစကားသညျ အကောငျးမွငျလှနျးသိပျမြားနသေလားဟု ဝဖေနျကွသညျ။ AIDS တိုကျဖကြျရေးမှာ အရေးကွီးသည့ျ လုပျငနျးစဉျတဈရပျက ရောဂါပိုးရှိနသေူမြားထံ လိုအပျသည့ျ ART ဆေးဝါးမြား အလုံအလောကျရရှိနဖေို့ ဖွဈသညျ။ ထိုဆေးဝါးမြားသညျ AIDS ဝဒေနာရှငျမြားကို သကျတမျးရှညျကနြျးမာလာစရေုံမြှမက HIV ပိုးကူးစကျနှုနျးကိုပါ ကဆြငျးသှားစပေါလိမ့ျမညျ။
AIDS ရောဂါနှင့ျပတျသကျပွီး ပညာရှငျမြား ပွုလုပျနကွေသည့ျ အဓိက သုတသေနလုပျငနျး ကွီး နှဈရပျရှိပါသညျ။ တဈခုက HIV ပိုး ကာကှယျထိုးဆေးလုပျငနျး၊ နောကျတဈခုက ART ဆေးမြား က အဘယ့ျကွောင့ျ HIV ပိုးကိုအသမေသတျနိုငျရသလဲဆိုသညျကို စမျးသပျသည့ျ သုတသေနလုပျ ငနျးမြား ဖွဈသညျ။ ထိုငျးနိုငျငံမှာ AR144 အမညျရ HIV ကာကှယျထိုးဆေးကို စမျးသပျသုတသေနပွု ခဲ့စဉျက ထငျသလောကျ မအောငျမွငျခဲ့ကွပေ။ အတိုငျးအတာတဈခုအထိသာ အာနိသငျရှိခဲ့သညျ။ ထို့ ကွောင့ျ AIDS တိုကျဖကြျရေးမှာ ကာကှယျဆေးကိုဖောျထုတျရမညျလား၊ လကျရှိ ART ဆေးမြားကို ပိုကောငျးမှနျလာအောငျ ဆောငျရှကျရမညျလား၊ နှဈခုစလုံးပေါငျးစပျကွိုးစားကွရမလား ဆိုသညျမှာ အဖွမေရနိုငျသေးသည့ျ ပွူနာတဈရပျဖွဈသညျ။
သုတသေန ဓာတျခှဲခနျးထဲမှာ သုတသေနလုပျငနျးတှေ အောငျမွငျနကွေပမေယ့ျ အပွငျလော ကမှာတော့ HIV တိုကျဖကြျရေးမှာ အဟန့ျအတားတှေ၊ ကန့ျသတျခကြျ၊ လိုအပျခကြျတှေ အမြားကွီး ရှိနသေညျ။ အဓိကကန့ျသတျခကြျကတော့ ရံပုံငှလေုံလောကျမှုမရှိသည့ျ ပွူနာပါပဲ။ ယနေ့ ကမ်ဘာပေါျမှာ AIDS ရဂေါ၊ တီဘီရောဂါ၊ ငှကျဖြားရောဂါစသည့ျ ရောဂါကွီးမြားအတှကျ ကမ်ဘာလုံးဆိုငျ ရာ (Global fund) ရံပုံငှဆေိုတာရှိသညျ။ အခွားအလှူရှငျမြားက လှူသည့ျငှတှေရှေိသညျ။ အရပျရပျ အလှူငှမြေားောကာင့ျ ယနေ့ဖှံ့ဖွိုးဆဲနိုငျငံမြားရှိ AIDS ဝဒေနာရှငျ လူကွီး၊ ကလေး ရှဈသနျးခန့ျမှာ ART ဆေးမြားကို သောကျသုံးနကွေရပါသညျ။ သို့ပမေယ့ျ ထိုပမာဏသညျ ART ဆေးမြားကို အမှနျ တကယျလိုအပျနသေူ လူနာစုစုပေါငျး ထကျဝကျပငျမရှိဟု ဆိုပါသညျ။
AIDS ရောဂါကုထုံးနညျးလမျးသဈအရ HIV ပိုးရှိပွီး စောစောစီးစီးမှာ ART ဆေးကို သောကျရမညျဆိုသည့ျအတှကျကွောင့ျ မြားမကွာမီနှဈမြားမှာ ART ဆေးကို သောကျသုံးဖို့လိုသည့ျ လူနာဦးရပေိုမြားလာလိမ့ျပါဦးမညျ။ AIDS ရောဂါကို ထိနျးခြုပျနိုငျခွငျးဖွင့ျ တီဘီရောဂါကူးစကျမှုကို လညျး ထိနျးခြုပျနိုငျမညျ။ (တီဘီနှင့ျ AIDS သညျ တဈခုကိုတဈခု အမှီသဟဲပွုပွီး ကူးစကျပြံ့ပှားနကွေ သညျ) AIDS ကို ထိနျးခြုပျနိုငျလြှငျ မိခငျနှင့ျကလေးသဆေုံးမှုနှုနျးကိုလညျး လြှော့ခနြိုငျမညျ။ (AIDS ရောဂါသညျ မီးနသေညျမြားနှင့ျ မှေးကငျးစလေးငယျမြားကို အမြားအပွားသဆေုံးစသေညျ)
သို့တိုငျအောငျ ART ဆေးဝါးမြား၏ အစှမျးအာနိသငျက ကန့ျသတျခကြျတှေ ရှိနပွေနျသညျ။ အမရေိကနျပွညျထောငျစုလို နိုငျငံမြိုးမှာပငျလြှငျ (၂၀၁၁) ခုနှဈအတှငျး ART ဆေးသောကျသုံးနသေူ လူနာမြား၏ ၂၈%သညျသာ လိုခငြျသည့ျ ဗိုငျးရပျဈကောငျရပေမာဏအဆင့ျထိ ကဆြငျးနကွေသညျ ဟုဆိုသညျ။ သဘောက လူနာအမြားစုက ART ဆေးသောကျသုံးနပေမေယ့ျလညျး HIV ပိုးကောငျရေ က ကသြင့ျသလောကျမကသြဖွင့ျ သူမြားကို ကူးစကျနိုငျမှုနှုနျးက အန်တရာယျရှိလောကျသညျအထိ ရှိနပေလေိမ့ျဦးမညျ။
“AIDS ကငျးစငျ မြိုးဆကျသဈ” တဈခုပေါျပေါကျလာရေးအတှကျ လမျးညှှနျမွပေုံ ခကြွည့ျကွ မညျ။ နံပါတျ(၁) HIV ကာကှယျထိုးဆေး သုတသေနလုပျငနျးမြားနှင့ျ ART ဆေးဝါးမြား ပိုမိုအစှမျး ထကျလာစရေေး သုတသေနလုပျငနျးမြားအတှကျ ရနျပုံငှကွေေးမြား ရရှိနိုငျရနျ ရှိနသေည့ျ အရငျးအ မွဈမြားကို စနဈတကခြှဲဝသေုံးစှဲနိုငျရမညျ။ နံပါတျ (၂) HIV ပိုး ရှိ၊ မရှိ စဈဆေးပေးသည့ျဌာနမြား နှဈသိမ့ျဆှေးနှေး တိုငျပငျပေးသည့ျနရောဌာနမြား၊ AIDS ရောဂါလမျးညှှနျကုသမှုပေးနိုငျသည့ျဌာနမြား မြားပွားလာစရေနျ ဆောငျရှကျပေးရမညျ။ နံပါတျ (၃) မိခငျမှ ရငျသှေးသို့ HIV ပိုးကူးစကျခွငျးကို လုံးဝရပျတန့ျသှားအောငျ တားဆီးနိုငျရမညျ။ နံပါတျ(၄) ART ဆေးဝါးမြားကို အမှနျတကယျလိုအပျနေ သည့ျလူနာမြားထံရောကျရှိနိုငျစရေေး၊ ရောဂါကာကှယျရေး အသိပညာပေးလုပျငနျးမြားကို လှညျးနလှေအေောငျး မွငျးဇောငျးမကနြျ ရောကျရှိနိုငျရေးအတှကျ ဆောငျရှကျပေးနိုငျရမညျစသညျဖွင့ျ အဆင့ျ(၄) ဆင့ျရှိပါသညျ။
ထို့အပွငျရောဂါပိုးရှိနသေူမြားကို ခှဲခွားနှိမျခဆြကျဆံခွငျး၊ လူ့အခှင့ျအရေးခြိုးဖောကျခွငျး စသညျတို့ကိုလညျး ပြောကျပကြျစရေနျ ဝိုငျးဝနျးဆောငျရှကျကွဖို့လိုနပေါသေးသညျ။ အမရေိကနျ ပွညျထောငျစု ဝါရှငျတနျဒီစီမွို့မှာ ကငြျးပခဲ့သည့ျ (၁၉)ကွိမျမွောကျ အပွညျပွညျဆိုငျရာ AIDS ရောဂါ ဆိုငျရာညီလာခံကွီး၏ ဆောငျပုဒျက “ရစေီးကွောငျးကို အတူပွောငျးကွစို့” “Turning the Tide together”ဟူ၍ဖွဈပါသညျ။ AIDS တိုကျဖကြျရေးမှာ သိပ်ပံပညာရှငျမြား၊ မူဝါဒခမြှတျသူမြား၊ ပုဂ်ဂလိက ဆိုငျရာဌာနမြားနှင့ျ လူ့အဖှဲ့အစညျးမြား အားလုံးက တူညီသည့ျရညျမှနျးခကြျဖွင့ျ လကျတှဲလုပျဆောငျ ကွရမညျဟူသည့ျ ရညျရှယျခကြျဖွဈပါသညျ။ “ပွိုငျတူတှနျးလြှငျ ရှေ့နိုငျပါသညျ” ဟူသည့ျ စကားပုံအ တိုငျး မဝေးလှသည့ျ အနာဂတျမှာ လှမျးမြှောျကွည့ျ နနေိုငျပွီဖွဈသော AIDS ရောဂါ နိဂုံးပိုငျး၏ နိဒါနျး အစပထမကို လြှောကျလှမျးသှားကွရမှာ ဖွဈပါတော့သညျ။
ဒေါကျတာလှှမျးမိုးဟနျ